ΣΧΕΤΙΚΑ

Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος

Τα ονόματα των αγίων Κυρίλλου (κοσμικό όνομα Κωνσταντίνος) και Μεθοδίου συνδέονται άρρηκτα με τη δημιουργία του σλαβικού αλφαβήτου και γενικότερα της γένεση του γραπτού σλαβικού πολιτισμού. Οι πληροφορίες για τον βίο και τη δράση τους προέρχονται κυρίως από τους Βίους τους που σώζονται στα Σλαβικά, καθώς και από άλλα αγιολογικά κείμενα στα Ελληνικά (όπως οι Βίοι του αγίου Κλήμη, επιλεγόμενου Αχρίδος (εκτενής και σύντομος), οι Βίοι του όσιου Ναούμ) και ορισμένα λατινικά. Σύμφωνα με τις πηγές οι φωτιστές των Σλάβων κατάγονταν από επιφανή οικογένεια της Θεσσαλονίκης.

Ο πατέρας τους, Λέων, κατείχε το αξίωμα του δρουγγάριου στη στρατιωτικο-διοικητική ιεραρχία της πόλης. Ήδη από την παιδική ηλικία τους τόσο ο Κύριλλος (827-869) όσο και ο Μεθόδιος (815-885) διακρίνονταν για τα πνευματικά ενδιαφέροντά τους. Αφού περάτωσαν τις εγκύκλιες σπουδές τους στη Θεσσαλονίκη, ο μεν Κύριλλος αναχώρησε για την Κωνσταντινούπολη μετά από ειδική πρόσκληση του «λογοθέτη του δρόμου» Θεόκτιστου, ενώ ο Μεθόδιος, κατόπιν συστάσεων σημαντικών προσώπων της Θεσσαλονίκης, στάλθηκε από τον αυτοκράτορα ως διοικητής μίας Σκλαβηνίας. Ο νεαρός Κύριλλος γρήγορα έγινε γνωστός στους πνευματικούς κύκλους της Βασιλεύουσας και του ανατέθηκε καθηγητική έδρα, για να διδάξει φιλοσοφία σε γηγενείς και ξένους. Κατά την παραμονή του στη Βασιλεύουσα συνδέθηκε με προσωπικότητες της εποχής, όπως ο πατριάρχης Φώτιος (858-867 και 877-886). Οι γνώσεις και οι ικανότητές του ώθησαν τον αυτοκράτορα και τον πατριάρχη να τον στείλουν σε διάφορες διπλωματικές αποστολές (π.χ. στους Χαζάρους, στους Άραβες). Για τη ζωή των δύο αδελφών κομβικό ρόλο έπαιξε η συμβίωσή τους στη Μονή Πολυχρονίου στον Όλυμπο της Βιθυνίας, όπου ο Μεθόδιος έγινε ηγούμενος. Εκεί δημιουργήθηκε και ο αρχικός πυρήνας της ιεραποστολής στη Μεγάλη Μοραβία, που στάθηκε καταλυτική για την πολιτισμική εξέλιξη των σλαβικών λαών.

Ο ηγεμόνας της Μεγάλης Μοραβίας Ραστισλάβ (846-870), επιδιώκοντας να αποδυναμώσει την πολιτισμική και την πολιτική επιρροή των Φράγκων στη χώρα του, έκρινε απαραίτητο να αποκτήσει εκκλησιαστική αυτονομία. Μετά την αρνητική απάντηση του πάπα Νικόλαου Α΄ (858-867), στη δικαιοδοσία του οποίου υπαγόταν η περιοχή, στράφηκε στην Κωνσταντινούπολη. Αν και το Βυζάντιο αρχικά δεν επιθυμούσε να στείλει ιεραποστόλους σε χώρα που δεν ήταν στη σφαίρα επιρροής του, τελικά ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ (842-867) σε συνεργασία με τον πατριάρχη Φώτιο συγκατένευσαν στο αίτημα του Μοραβού ηγεμόνα. Ως καταλληλότερους επέλεξαν τους Θεσσαλονικείς αδελφούς Κύριλλο και Μεθόδιο, οι οποίοι με έναν κύκλο μαθητών τους, ανάμεσα στους οποίους σίγουρα συμπεριλαμβάνονταν και αρκετοί Σλάβοι, έφτασαν στη Μεγάλη Μοραβία το 863. Από τον Βίον του Κυρίλλου διαφαίνεται ότι βασικό μέλημα του Μοραβού ηγεμόνα αποτελούσε η απόκτηση γραπτής σλαβικής γλώσσας και συνακόλουθα η δημιουργία σλαβικής γραμματείας. Με τρόπο λιτό οι βιογράφοι των δύο αγίων παρουσιάζουν την εύρεση του σλαβικού αλφαβήτου από τον Κύριλλο. Το επίτευγμα αυτό εισήγαγε τους Σλάβους στην οικογένεια των πολιτισμένων λαών. Άμεσα βέβαια προέκυψε η ανάγκη της δημιουργίας μίας λόγιας σλαβικής γλώσσας, προκειμένου να αποδοθούν διάφορες αφηρημένες έννοιες, σύνθετες λέξεις (ουσιαστικά, επίθετα κ.ά.), οι οποίες απουσίαζαν από τη σλαβική γλώσσα, ήταν όμως απαραίτητες για τη μετάφραση των Λειτουργικών κειμένων από τα Ελληνικά στα Σλαβικά. Σκοπός της κυριλλο-μεθοδιανής αποστολής ήταν να χρησιμοποιήσει τη σλαβική γλώσσα, όχι μόνο ως γλώσσα ιεραποστολής, αλλά και ως γλώσσα τέλεσης της Θείας Λειτουργίας. Η πράξη αυτή έφερε εξαρχής τους αγίους αντιμέτωπους με τον γερμανικό κλήρο, ο οποίος δρούσε επίσης στην περιοχή της Μοραβίας και υποστήριζε σθεναρά το δόγμα της τριγλωσσίας.

Η αναγνώριση του έργου της κυριλλο-μεθοδιανής αποστολής στη Μεγάλη Μοραβία έγινε επίσημα από τον πάπα Αδριανό Β΄ (867-872). Ο προκαθήμενος της Εκκλησίας της Ρώμης υποδέχθηκε με τιμές τους αγίους και τη συνοδεία τους, όταν έμαθε ότι έρχονταν στη Ρώμη και μάλιστα έφεραν μαζί τους το λείψανο του αγίου Κλήμεντος πάπα Ρώμης (88-97), το οποίο είχαν ανακαλύψει σε μία νησίδα στη Χερσώνα της Κριμαίας. Μάλιστα λειτούργησε μαζί τους στα Σλαβικά στον ναό του Αγίου Παύλου (San Paolo fuori le Mura) στη Ρώμη. Έτσι τέθηκε τέλος σε κάθε αμφιβολία για την ακαταλληλότητα της σλαβικής γλώσσας στη λειτουργική ζωή. Ο Κύριλλος όμως εξασθενημένος από τα συνεχή ταξίδια και τη σκληρή εργασία αρρώστησε και στις 14 Φεβρουαρίου 869 έφυγε από τη ζωή. Λίγο πριν εγκαταλείψει τα εγκόσμια, εκάρη μοναχός. Η κηδεία του έγινε με λαμπρές τιμές και ενταφιάστηκε στον ναό του Αγίου Κλήμεντος Ρώμης. Αμέσως άρχισαν να γίνονται θαύματα στον τάφο του και να του αποδίδονται τιμές αγίου

Οι συνθήκες στο κράτος της Μεγάλης Μοραβία άλλαξαν με την ανάληψη της εξουσίας από τον Σβατοπλούκ. Η φιλογερμανική πολιτική που ακολούθησε ο Μοραβός ηγεμόνας είχε ως συνέπεια να κληθεί ο Μεθόδιος σε Σύνοδο των Γερμανών επισκόπων (μάλλον τον Νοέμβριο του 870 στο Regensburg) με την κατηγορία ότι ασκεί ιεραποστολή σε περιοχή της δικής τους δικαιοδοσίας. Αν και ο Μεθόδιος δεν είχε παραβεί κανέναν κανόνα, αφού, όπως δήλωνε και ο ίδιος, δρούσε σε περιοχή που υπαγόταν στην Εκκλησία της Ρώμης, η Σύνοδος τον καταδίκασε σε εξορία στην περιοχή της Σουαβίας (Schwaben) στη Νότια Γερμανία για δυόμιση περίπου χρόνια. Το μοναστήρι του Ellwangen και η μονή του Reichenau προτάθηκαν από διάφορους επιστήμονες ως οι πιθανότεροι τόποι εγκλεισμού του. Ο πάπας Ιωάννης Η΄ (14 Δεκεμβρίου 872-882), μόλις ενημερώθηκε για τη φυλάκιση του Μεθοδίου, αποτάθηκε στο βασιλιά Λουδοβίκο τον Γερμανικό (843-876) και ζήτησε άμεσα την αποφυλάκισή του. Ακόμη του κατέστησε σαφές ότι η επισκοπή της Παννονίας ανήκε στη δικαιοδοσία της Ρώμης. Ο Μεθόδιος, επέστρεψε στη Μοραβία, μάλλον την άνοιξη του 873 και μαζί με τους συνεργάτες του ο Μεθόδιος εργάστηκε συστηματικά για την οργάνωση και τη διοίκηση της Μοραβικής Εκκλησίας. Έως την κοίμησή του προσπάθησε να μεταφράσει αλλά να συγγράψει και καινούρια έργα (εκκλησιαστικά αλλά και νομικού περιεχομένου). Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιεραποστολής αντιμετώπιζε προβλήματα με τον γερμανικό κλήρο που υποστήριζε σθεναρά το δόγμα της τριγλωσσίας. Δριμύτερος κατήγορός του ήταν ο ιερέας Βίχιγκ, μετέπειτα επίσκοπος Νίτρας. Παρά τις παρεμβάσεις του πάπα και του ηγεμόνα της χώρας το χάσμα ανάμεσα τους ήταν αγεφύρωτο.

Tο 884 ο Μεθόδιος διαισθάνθηκε ότι πλησίαζε το τέλος της ζωής του. Θέλοντας να διαφυλάξει το ιεραποστολικό έργο που είχε επιτελέσει στη Μοραβία και να υπερασπιστεί την ορθή πίστη, όρισε ως διάδοχό του τον Μοραβό μαθητή του Γοράσδο, άριστο γνώστη της ελληνικής αλλά και της λατινικής γλώσσας. Την Κυριακή των Βαΐων του 885 εισήλθε στην εκκλησία εξασθενημένος. Έδωσε την ευλογία του στον Μοραβό ηγεμόνα, Σβατοπλούκ, στον κλήρο και τον λαό του και τρεις μέρες αργότερα, στις 6 Απριλίου του 885, έφυγε από τη ζωή. Στην κηδεία του έψαλλαν την εξόδιο ακολουθία στα Λατινικά, τα Ελληνικά και τα Σλαβικά. Τόσο ο Γοράσδος όσο και οι υπόλοιποι μαθητές του θεώρησαν ιερό χρέος να συνεχίσουν το έργο του διδασκάλου τους. Δυστυχώς όμως ο πάπας Στέφανος Ε΄ (885-891), έχοντας πειστεί για την ορθότητα των διδασκαλιών του Βίχιγκ, του ανέθεσε τη διαποίμανση της Μοραβικής Εκκλησίας. Πολύ γρήγορα οι μαθητές των αγίων Κυρίλλου και του Μεθοδίου (γύρω στους διακόσιους) εκδιώχθηκαν από τη χώρα, η οποία σταδιακά αποξενώθηκε εκκλησιαστικά από τον σλαβικό χαρακτήρα της και τις βυζαντινές ιδέες και πρότυπα. Το έργο της κυριλλο-μεθοδιανής αποστολής ωστόσο βρήκε πρόσφορο έδαφος στο νεοσύστατο Βουλγαρικό κράτος, όπου κατέφυγε μία ομάδα μαθητών των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, με κορυφαίους τον άγιο Κλήμη και τον όσιο Ναούμ. 

Επίκ. Καθηγ. Αγγελική Δεληκάρη

Επιστημονική Διευθύντρια του Κέντρου Μελέτης

Πολιτιστικής Κληρονομιάς Κυρίλλου και Μεθοδίου